Onlangs het die vier moderatuurslede van die 1994-sinode op Franschhoek saamgeëet en gesels oor die kerk van tóé en die kerk van nóú. Die destydse moderatuur was Freek Swanepoel (moderator), Kobus van der Westhuyzen (assessor), Pieter Coertzen (aktuarius) en ek (skriba).
Oor ’n glasie voortreflike wyn het ons saamgestem dat die “Sinode van Versoening” deur ’n sameloop van omstandighede ’n eie plek in die kerk – selfs die land – se geskiedenis inneem. Ná 20 jaar onthou die vier en hul vroue nie alles op dieselfde manier nie en moet hulle mekaar hier en daar “reghelp”. Maar op die ou end is daar eenstemmigheid oor die groot momente van die 1994-sinode.
Pres. Nelson Mandela was uitgenooi om die opening van daardie sinode by te woon, maar hy was oorsee. Met sy terugkeer na Suid-Afrika het sy kantoor laat weet dat hy tog die sitting op ’n geleë tyd sou wou bywoon, en dat hy die sinode dan ook graag sal toespreek. Die moderatuur het ingestem, en min mense wat dit beleef het, sal Mandela se besoek aan die sinode van die eertydse “apartheidskerk” vergeet.
Daar was ’n wedersydse gees van welwillendheid – Mandela was toe net ’n paar maande president van die land – en sy toespraak in Afrikaans is goed ontvang.
Hy het gewys op die NG Kerk se rol in die apartheidstyd, maar gesê hy wil nie sout in die wonde vryf nie. Dit is van die grootste belang dat die kerk haar rol in die nuwe bedeling, en in die heropbou en ontwikkeling van die land, moet speel, het hy gesê. En ja, het hy bygevoeg, die NG Kerk het ’n noodsaaklike bydrae tot die stormagtige oorgangstyd na die “nuwe” Suid-Afrika gelewer . . .
Mandela is ná sy toespraak staande toegejuig en in ’n onbestrede mosie van volgehoue voorbidding verseker.
Die versoenende gees het ook wyer gestrek. Die vorige president, mnr. F.W. de Klerk, is geprys vir sy openlike Christenskap tydens sy termyn. En hoewel beswaarde lidmate oor die kerk se verreikende beleidstuk, Kerk en Samelewing, kans gekry het om (weer) hul saak te stel kon die sinode hulle nie gelyk gee nie. Maar ook hulle is nié die deur gewys nie.
En toe die besoeke van prof. Ben Marais en dr. Beyers Naudé aan die sinode. In die loop van die sitting is per besluit erkenning gegee aan lidmate van die NG Kerk wat hul profetiese stem teen die onreg van apartheid laat hoor het toe die kerk die beleid nog vergoelik het. Met die besoeke van Marais en Naudé kon die sinode dié boodskap aan hulle oordra. Moderator Swanepoel het Marais geëer as ’n profeet wat “binne die mure van die NG Kerk” sy stem laat hoor het toe haas niemand wou luister nie.
Vir Naudé, ’n eertydse moderator van die sinode van Suid-Transvaal, het Swanepoel gehuldig as ’n profeet wat “buite die mure van die NG Kerk” opgetree het, aangesien Naudé mettertyd uit die NG Kerk bedank het om lidmaat van die (“swart”) NG Kerk in Afrika te word.
Die meeste mense wat daardie Oktoberdag in Pretoria teenwoordig was toe versoening saam met die jakarandabloeisels in die stad opgedaag het, sal dit onthou as ’n teken dat “selfs die Kerk kan verander”, soos die titel van Willie Jonker se bekende boek lui. Daar het dit voor ons oë gebeur: Twee bejaarde predikante wat jare lank met kerklike kilheid bejeën is, is hartlik en met toejuiging en die sing van seënpsalms in die Kerk se boesem terugverwelkom.
Daar was wel ook mense wat anders gevoel het. Piet Strauss, ’n vorige moderator van die algemene sinode, het onlangs in die boek Kerkwees in die Branding ’n paar krapperige opmerkings oor die Sinode van Versoening gemaak. Maar ek dink hy verteenwoordig ’n minderheid. Daardie sinode sal in die kerkgeskiedenis opgeteken staan as ’n keerpunt – iets wat nie so beplan is nie, maar gebéúr het en mense aangegryp het. Mense, selfs kerkmense, kán hulle met mekaar versoen, selfs al wou hulle jare lank niks van mekaar hoor nie.
Daarmee het die sinode sekerlik nie te kenne gegee dat die “profetiese stemme” altyd in alles reg gehad het nie. Want dit is nie so nie. Maar dit is onteenseglik waar dat die Kerk vroeër en beter na hulle moes geluister het – veral toe die Kerk apartheid Bybels geregverdig het en lank nie oortuig wou word dat ’n beleid wat onreg oogluikend toelaat, nooit “Bybels” kán wees nie.
En die Kerk van nou?
Die vier dominees wat 20 jaar gelede by die sinode se “groen tafel” gesit het, het land en sand gesels oor wat alles in die twee dekades sedert daardie gedenkwaardige dae in Pretoria gebeur het. En hulle het aan ’n verklaring begin werk om in die Kerk se blad, Kerkbode, te publiseer.
Daar is baie goeie goed om op te noem, het hulle saamgestem. En ’n paar minder goeies. Dit is veral bitter jammer dat 20 jaar verbygegaan het en die NG Kerk-familie steeds verdeeld is. Van die groot planne om ’n nuwe kerkorde op te stel, het nog niks gekom nie (en dis nie net één van die kerke se skuld nie). Sou dit nie in die 1990’s ’n groot ding gewees het as die NG familie tóé een kerk geword het nie?
Maar daar is vordering. Die onderlinge gesindheid tussen die familiekerke is waarskynlik die beste in jare. En die lewensomstandighede van miljoene mense in die land is beter as 20 jaar gelede. Maar werkloosheid en haglike armoede en misdaad en geweld en onverdraagsaamheid en korrupsie het baie van die drome van 1994 laat verdof. Partykeer lyk dit ook of versoening tussen bevolkingsgroepe – kenmerkend van die Mandela-tyd – nie meer vir politieke leiers ’n danige prioriteit is nie.
Toe hulle groet, stem die vier eertydse moderatuurslede saam: Van die kantlyn gesien, probeer die NG Kerk in totaal ander omstandighede as destyds om in die praktyk van vandag waarlik ’n kerk van Jesus Christus te wees. So doen die Kerk op maatskaplike terrein enorme werk. En in die ekumeniese wêreld word die NG Kerk se stem al hoe duideliker gehoor. Maar terwyl met die onreg van apartheid klaargespeel is, is daar ongetwyfeld nog vorme van onreg in kerk en samelewing aanwesig. Mag die kerk die genade kry om nie vandag se profete wat teen onreg protesteer, met die nek aan te kyk nie.
■ Frits Gaum was die skriba van die algemene sinode van die NG Kerk en is die skrywer van dié Kerk se “getuienis en belydenis”: Die Verhaal van die NG Kerk se Reis met Apartheid.
Bron: http://www.netwerk24.com/stemme/2014-11-05-profete-teen-onreg NGVishoek: Ds. ( dominee ) Martin Barnard.
